ТР Премьер-министры урынбасары Ләйлә Фазлыева: "Казан һәм Татарстан фәнни мәктәпләре бөтен дөньяга билгеле"
Татарстан Министрлар Кабинетында Фәнни-технологик үсеш елы йомгакларына һәм фәнне үстерү буенча киләчәк планнарга багышланган брифинг узды. ТР Премьер-министры урынбасары Ләйлә Фазлыева искәрткәнчә, 2030 елга Россия Федерациясе фәнни тикшеренүләр һәм эшләнмәләр күләме буенча алдынгы илләр унлыгына керергә тиеш.
"Бүген Россия үсешенең берсүзсез өстенлеге булып дустанә булмаган илләр гамәлләренә бәйле рәвештә илнең фәнни-технологик үсешендә проблемалы мәсьәләләрне бетерүгә юнәлдерелгән багланышлар тора. Димәк, «импортны алмаштыру» сүзе белән бәйле логик, логистик, финанс чылбырларын, җитештерү системаларын үзгәртеп кору. Бу социаль блок өлкәсенә генә түгел, икътисадка, җитештерүгә дә кагыла", - дип билгеләде Фазлыева.
Илнең фәнни секторы үсешенә Татарстан да зур өлеш кертә. Бүгенге көндә республикада галимнәр өчен барлык шартлар да тудырылган, шуңа күрә ул фән өлкәсендәге кадрларны саклап кала ала.
"Казан һәм Татарстан фәнни мәктәпләре бөтен дөньяга билгеле. Һәм безгә [башка төбәкләрдән галимнәр] килә",-дип ассызыклады вице-премьер.
Республика Фәннәр академиясе президенты Рифкать Миңнеханов, нәтиҗәләр ясап, узган елның төп казанышлары арасында Татарстан тарихы буенча яңа дәреслек билгеләп үтте, аны Россиядә төбәк тарихы буенча иң яхшы әсбапларның берсе дип таныдылар. Моннан тыш, 6 томлык татар теленең аңлатмалы сүзлеге ТР Фән һәм техника өлкәсендә дәүләт премиясенә лаек булды. Бу Татарстан галимнәренең берничә буынының монументаль хезмәте.
"Мондый хезмәтнең кыйммәте вакыт үтү белән артачак кына, чөнки ул хәзерге татар телен теркәп бара. Тел 30-40 елдан соң андый булмаячак. Бу котылгысыз процесс", - дип билгеләде Миңнеханов.
Татарстан башка регионнар белән берлектә «Дала Евразиясе халыкларының тарихы һәм мәдәнияте» халыкара программасы буенча эшен дәвам итә. Ул тарихи, археологик, этнографик һәм лингвистик тикшеренүләрне үз эченә ала. Татарстанда галимнәр өчен төп объектлар – Биләр һәм Болгар шәһәрлекләре. Россиянең башка төбәкләрендә, Кыргызстанда, Монголиядә, Үзбәкстанда да тикшеренүләр үткәрәләр. Әстерхан өлкәсенең лапас авылындагы мавзолейлар комплексына аерым игътибар бирелә. Алар Алтын Урда ханнарына һәм аларның якыннарына карый дип уйланыла.
ТР Фәннәр академиясе президенты шулай ук республикада 2025 елда эшләтеп җибәрергә планлаштырылган зур проектны – Татарстан районнары энциклопедиясен булдыруны игълан итте. "Бу тарихи хәтерне саклау, яшьләрне патриотизм, гражданлык, кече Ватанга мәхәббәтнең югары үрнәкләрендә тәрбияләү ягыннан бик мөһим", - дип ассызыклады Миңнеханов.
Зур энциклопедиягә беренче баскыч «Арча муниципаль районы» белешмәлеге булачак, ул инде әзер. Казанның 1020 еллыгына «Казан: энциклопедик очерклар» дигән бүләк басмасы тәмамланачак, Яр Чаллы энциклопедиясен шәһәрнең 400 еллык юбилеена әзерләү эшләре алып барыла.
2025 елдан Татарстан Рәисе Рөстәм Миңнеханов карары белән республикада ТР Фән һәм технологияләр фондының гомуми бюджеты 250 млн сум булган грант программасы эшли башлаячак. Республикада фәнни тикшеренүләрнең төп юнәлешләре буенча, алдынгы технологияләрне һәм инновацион эшләнмәләрне дә кертеп, яңа конкурс үткәреләчәк.
Татарстанның фәнни-технологик секторны үстерүдә күпсанлы уңышларына карамастан, республика кайбер проблемалар белән дә очрашты. Мәсәлән, коммерция секторының бу өлкәгә керткән өлеше җитәрлек түгел, дип зарланды Ләйлә Фазлыева.
"Без кече предприятиеләрнең һәм коммерция секторының фәнни технологияләргә керткән өлешен арттыруга мохтаҗ", - дип билгеләп үтте республика премьер-министры урынбасары.
Ул шулай ук 2030 елга республикада тикшеренүләр һәм эшләнмәләргә эчке чыгымнарны эчке тулаем продуктның кимендә 2% арттырырга планлаштырулары турында сөйләде. Шул исәптән шәхси бизнес ягыннан инвестицияләр хисабына, алар ким дигәндә ике тапкырга артырга тиеш.
Тагын бер проблема шунда ки, Татарстан фәнне популярлаштыру юнәлеше буенча Россиянең башка төбәкләреннән артта кала. Узган ел республикада фәнни-технологик үсеш программасы кысаларында барлыгы 200 чара үткәрелде, аларның 39% ы гына популярлаштыруга кагылды.
Башка бик күпләрдәге кебек үк, республиканың фәнни-технологик секторында да кадрлар җитмәү проблемасы бар.
Ул шулай ук искәрткәнчә, узган елда Татарстанда 50 яшь галимгә торак сатып алу өчен якынча 28 млн сум бүлеп бирелгән. Эшмәкәрлеккә ярдәм фонды фәнни-технологик өлкәдә 317 кече предприятиене 440 млн сумга финанслаган. Республикада яшь галимнәр өчен яңа лабораторияләр ачылды.